Bouw

Voor een circulaire gebouwde omgeving zijn twee principes het meest relevant:

• Circulair ontwerp en assemblage
• Circulaire materiaalkeuze

Zorg dat je je circulaire ambitie altijd valideert in een marktconsultatie, omdat de aandachtspunten per opgave kunnen verschillen.

Een gebouw bestaat uit verschillende elementen. Ieder element heeft een eigen functie en een eigen levensduur. Dit is samengevat in het onderstaande model, waarin je zes ‘schillen’ van een gebouw ziet. Ter illustratie: een gevel (skin) heeft een technische levensduur van zo’n 20 tot 40 jaar, terwijl de inrichting (space plan) een levensduur heeft van zo’n 10 jaar.

Daarnaast kan het zo zijn dat je een tijdelijke behoefte hebt voor een bepaalde functie. Ook ‘tijdelijke’ panden vallen – vanwege hun losmaakbaarheid – onder de noemer ‘circulair’. Voorbeelden zijn de Tijdelijke Rechtbank in Amsterdam en horecagelegenheid The Green House in Utrecht.

In het ontwerp van een gebouw kun je verschillende circulaire strategieën toepassen. Zet daar afhankelijk van het type gebouw, de opgave en soms de ‘laag’ van een gebouw in op een van deze strategieën:

• Design for durability: Ontwerp voor een lange levensduur, waarbij tijdens de levensduur nauwelijks nieuw materiaalverbruik nodig is (voorbeeld: robuuste materialen).
• Design for standardization: Ontwerp voor standaardisatie, waarbij je – als gevolg van standaard-maatvoering – aanpassingen relatief eenvoudig kunt doorvoeren (voorbeeld: standaardmaat balken en pilaren toepassen).
• Design for repairability: Ontwerp voor eenvoudig herstel, wat de levensduur van gebouwen kan verlengen (voorbeeld: toepassen toegankelijke verbindingen).
• Design for flexiblity: Ontwerp voor flexibiliteit, waarbij je eenvoudig aspecten in het gebouw tussentijds kunt aanpassen (voorbeeld: ruime maten tussen pilaren en flexibele tussenwanden).
• Design for disassembly: Ontwerp voor toekomstige demontage, waarbij je onderdelen eenvoudig kunt loshalen (voorbeeld: toepassen droge verbindingen).

Materiaalkeuze is een belangrijk aspect bij circulair bouwen. Daarbij heb je verschillende mogelijkheden voor ‘circulair materiaal’:

• Hergebruikte producten (zoals hergebruikte deuren, sanitair of raamkozijnen).
• Hergebruikte materialen of producten met gerecyclede content (zoals beton met hergebruikt betongranulaat of tussenwanden van geperst resthout).
• Toekomstig herbruikbare materialen of producten (zoals een in elkaar klikbaar gevelpaneel of demontabel skelet van een gebouw).
• Biobased producten (zoals gevelelementen van accoyahout of bamboevloeren).

Maak een keuze die past bij de context van jouw project. Combineer je een sloop- met een bouwopgave, en vinden die na elkaar plaats? Zoek dan naar mogelijkheden om materialen uit de sloop te gebruiken bij de nieuwbouw. Daarbij is het belangrijk om goed naar de timing te kijken, zodat je de materialen ook daadwerkelijk kunt toepassen.

Bouw je een nieuw gebouw in een natuurlijke omgeving? Leg dan de focus bijvoorbeeld meer op biobased materialen.

Wil je inzichtelijk hebben wat er in een gebouw zit? Vraag in dat geval om een materialenpaspoort. In zo’n paspoort staat uit welke materialen en componenten een gebouw bestaat, op welke plaats deze materialen en componenten zich bevinden, en hoe je deze onderling uit elkaar haalt. Er zijn verschillende systemen waarmee je materiaalpaspoorten kunt genereren.

Vanuit Platform CB’23 zijn er afspraken gemaakt over het soort informatie dat van een gebouw wordt vastgelegd en de wijze waarop dit gebeurt. Het doel van deze afspraken is te zorgen voor een uniforme werkwijze bij het creëren van paspoorten voor de bouw. De afspraken zijn te bekijken in deze leidraad.

Moet een pand toch worden gesloopt – of in feite worden gedemonteerd? Bepaal dan de mogelijkheden voor maximaal hoogwaardig hergebruik van het vrijkomende materiaal.

Afhankelijk van de staat van het gebouw kunnen er onderdelen zijn die je elders kunt gebruiken. Kan dat niet meer? Stuur dan op hergebruik van materiaal.

Een belangrijk aandachtspunt bij ‘circulair slopen’ (in feite demonteren) is dat dit meer tijd en arbeid kost dan traditionele sloop van een pand; het netjes uit elkaar halen van onderdelen duurt langer dan een klap met een sloopkogel, maar zorgt dat materialen hun waarde beter behouden. Het is dus belangrijk om voldoende tijd te nemen voor de sloop. Houd hiermee rekening tijdens je aanbestedingstraject.

Er is niet één definitie van een ‘circulair gebouw’. De verschillende circulaire gebouwen die op dit moment in Nederland vaak als voorbeeld worden gebruikt, hebben ieder een eigen onderscheidend verhaal – en daarmee andere aspecten op wat hen circulair maakt. Acht voorbeelden:

• Park 2020, Hoofddorp: een nieuw bedrijventerrein, dat is gebouwd op basis van cradle-to-cradle principes. Om hogere productiviteit en lager ziekteverzuim te realiseren is gebruikgemaakt van gezonde materialen.
• Stadstuin Overtoom, Amsterdam: een sloop-nieuwbouwopgave, waarbij meer dan 95 procent van de materialen van de sloop is toegepast in de nieuwbouw.
• Alliander, Duiven: een grootschalige herhuisvesting, waarbij de bestaande gebouwen zijn behouden en veel waardebehoud van materialen heeft plaatsgevonden. Uitgangspunten zijn hier de toekomstige demontabiliteit en hergebruik van materialen.
• Stadskantoor, Venlo: een nieuw stadskantoor, dat ook ontworpen is op basis van cradle-to-cradle-principes. In Venlo is dit gedaan vanuit de intentie om een gezondere stad te creëren (door luchtzuivering buiten met een groene wand) en een gezondere werkomgeving te creëren (door veel licht, groen en verse lucht binnen).
• Tijdelijke Rechtbank, Amsterdam: een tijdelijk en demontabel gebouw, dat voor vijf jaar is gerealiseerd vanwege de sloop en nieuwbouw van de rechtbank van Amsterdam. Het gebouw wordt na zijn levensduur uit elkaar gehaald en kan elders weer worden gemonteerd.
• Royal HaskoningDHV, Amsterdam: een nieuw gecreëerde kantooromgeving in een bestaand pand, dat na een eerdere functie als autodealer al enkele jaren leeg stond en naar verwachting op termijn was gesloopt. Bij de herinrichting is veel hergebruikt materiaal toegepast.
• Circl, Amsterdam: een horecapaviljoen gebouwd met zo veel mogelijk hergebruikte materialen. Ook is het gebouw volledig demontabel, omdat eigenaar ABN Amro hiermee wil experimenteren.
• The Green House, Utrecht: een demontabel horecapaviljoen gebouwd als tijdelijk onderkomen voor 10 jaar. Veel gebouwonderdelen zijn hergebruikt of worden ‘as-a-service’ afgenomen.

• Marktvisie en renovatie corporatiewoningen, PIANOo 
• Onderzoek circulaire woningen, PIANOo
• Marktvisie circulaire nieuwbouw en renovatie woningen, PIANOo
• Buyer Group Marktvisie- en strategie Houtbouw, PIANOo
• Inspiratieboek: Woningbouw in hout bouwen met hout houtbouw, PIANOo
• Marktvisie Buyer Group Circulaire Bouwmaterialen, PIANOo
• Leidraad: meten van CO2-emissie, grondstofverbruik en circulariteit bij bouwmaterialen, PIANOo
• Whitepaper Circulaire en biobased ambities in bouwprojecten, PIANOo