Circulair inkopen in de agrifoodsector: zo maak je impact
De voedselsector kent grote uitdagingen met duurzaamheid door onder andere landgebruik en de intensieve veehouderij. Hoe kun je dat als organisatie beter doen? Twee experts leggen je uit hoe je circulair inkoopt in de agrifoodsector: Gerard Teuling (MVO Nederland) en Rob Heijink (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland).
Volgens Gerard, sectormanager food en agri bij MVO Nederland, zijn er wat betreft circulair inkopen drie hoofdthema’s als het om voedsel gaat. “Ten eerste het verminderen van verspilling en verwaarden van reststromen. Het tweede is de eiwittransitie: minder dierlijke producten en meer plantaardig dus. En tot slot: goed nadenken over wat spullen je inkoopt. Dat gaat over grote dingen, maar ook over iets kleiners zoals de bekertjes van de koffieautomaat.”
Met inkoop bereik je volgens Gerard veel: “Genoeg organisaties en bedrijven hebben oplossingen voor verspilling, reststromen en voor plantaardig eten. Ook zijn er gelukkig boeren die al duurzaam werken. Als je dat allemaal stimuleert door anders in te kopen, voeg je veel waarde toe aan de circulaire economie.”
Gerard hoopt vooral dat bedrijven én consumenten de impact van inkoop gaan zien: “Via het reguliere voedsel dat wij dagelijks eten, heeft de mens een verwoestend effect op de aarde. Ons landbouwsysteem veroorzaakt 25% van de broeikasgasemissies en 60% van het verlies aan biodiversiteit”, legt hij uit. “Jouw inkopen bepalen dus hoe mooi Nederland eruit gaat zien. En hoe leefbaar onze planeet blijft.”
De definitie van circulair
Rob, bij RVO actief als categoriemanager consumptieve dienstverlening (onder andere catering), kan zich hierin vinden. “We hebben een eerste circulaire aanbesteding van catering gedaan voor Rijkswaterstaat, een organisatie met hoge ambitie op dit gebied. Zij zetten in op circulair asfalt en viaducten, maar ze streven ook naar circulariteit voor producten in hun bedrijfsvoering, zoals meubilair op kantoor. Voor hen hebben we de circulaire catering voor het eerst aanbesteed.”
Om dat goed te kunnen doen was het belangrijk een definitie van circulaire catering op te stellen. “Denk aan het gebruik en beheer van hulpbronnen als de bodem en water. Het is belangrijk dat je daarmee verstandig omgaat, zonder veel te verspillen. Niet alleen op het eindpunt, door bijvoorbeeld te recyclen of afval te scheiden, maar op ieder onderdeel van de keten.”
Een duidelijke definitie is ook belangrijk om de leverancier de juiste richting op te helpen, vertelt Rob. “Toen wij begonnen waren er 144 definities van een ‘circulaire economie’. Dat werkt niet, daarom moet je duidelijk formuleren wat jij eronder verstaat.”
Weet wat je weggooit
Volgens Rob en Gerard zijn er verschillende voordelen van circulair inkopen voor organisaties en bedrijven in de agrifoodsector. “Met circulair inkopen onderscheid je jezelf positief als bedrijf. Je laat zien dat je duurzaamheid en hoogwaardig gebruik van materialen belangrijk vindt. Ook is er in dit vakgebied nog veel ruimte voor innovaties.”
Goede redenen om met circulair inkopen aan de slag te gaan dus. Maar hoe begin je? Inzicht in de huidige bedrijfsvoering en omgang met producten en materialen is volgens Gerard essentieel. “Veel organisaties willen bijvoorbeeld voedselverspilling aanpakken, dat scheelt ook gewoon geld. Maar als je het echt gaat meten is het vaak schrikken en blijkt de verspilling hoger dan gedacht. Als je dat doorrekent en eractief op gaat sturen kan komen je tot mooie oplossingen. Camera’s boven prullenbakken bijvoorbeeld, om te zien hoeveel je weggooit. Het geld dat je bespaart kun je weer vervolgens weer investeren in gezonder en beter eten.”
Daarnaast is inzicht in de keten waardevol, stelt Rob. “Kijk hoe de keten in elkaar zit en breng de risico’s in kaart. Onderzoek waar je producten vandaan komen en waar je impact kunt maken. Dat geldt ook als je bijvoorbeeld slechte arbeidsomstandigheden aan wil pakken.”
Kansen in plaats van risico’s
Makkelijk is het niet, geven de experts toe. “Ten eerste kost het natuurlijk geld om te onderzoeken waar je als organisatie staat. Die investering moet je terugverdienen”, zegt Rob.
“Het kost ook tijd”, vult Gerard aan. “Wil je duurzaam voedsel inkopen? Dan moet je je dus eigenaar en onderdeel voelen van de keten en achterhalen waar je producten vandaan komen. Het gaat uiteindelijk allemaal om transparantie.”
Soms zetten onvoorziene omstandigheden de inkoop op zijn kop, zoals corona. Of er zijn juist situaties waarin de producent een product heeft ontwikkeld maar hier geen afzetmarkt voor vindt bij klanten. Onderling commitment in de keten en het delen van risico’s tussen ketenpartners zijn volgens Gerard daarom erg belangrijk.
“Je moet het samen oplossen en niet proberen alle risico’s buiten de deur te houden. Je komt als organisatie of bedrijf niet echt tot wasdom als je duurzaamheidsbeleid gemotiveerd wordt vanuit het perspectief van risicomanagement. Als je juist kijkt naar de kansen, dan raak je ook geïnspireerd om innovatieve oplossingen te verzinnen.”
Rob Heijink en Gerard Teuling
Bouwen aan een nieuw systeem
En waar moet je op letten bij de selectie van circulaire leveranciers in de agrifoodsector? “Ervaring is bijvoorbeeld belangrijk, een organisatie moet er al mee bezig zijn. En nabijheid, transparantie en zicht op de keten”, stelt Rob.
Gerard ziet dat het helpt om één aspect centraal te stellen. “Ik moet denken aan iemand die binnen ABN een vegetarisch restaurant opende. Dat werkte goed omdat ze duidelijk waren. Tegelijkertijd kan het weerstand opleveren als je volledig op het vegetarische focust. Maar voor meer natuurinclusiviteit staan heel veel mensen open.”
Bovendien hebben inkopende organisaties baat bij de overstap naar natuurinclusieve landbouw, zegt Gerard: “We hebben problemen met biodiversiteit, luchtkwaliteit en stikstof. Veel redenen dus om te bouwen aan een nieuw systeem. Draag je daar als inkoper aan bij? Dan leg je een stukje van de puzzel en maak je positieve impact.”
Werken met gezamenlijke ambities
Verder vinden er veel samenwerkingen tussen bedrijven en organisaties plaats, vertelt Rob. “We zijn deelnemer van het inkoopcollectief Natuurlijk Eten en Drinken. Hierbij zitten onder andere Radboud UMC, Roompot en Jaarbeurs Utrecht. In totaal zijn er zo’n 20 grote inkopende organisaties van voedsel verenigd in het collectief. Het Radboud ÚMC koopt bijvoorbeeld al 35 procent van hun voedsel in de regio.”
Gerard: “Vanuit MVO Nederland kijken we nu met lokale boeren wat dat betekent voor een thema als biodiversiteit. Het Radboud koopt al lokaal voedsel in en werkt ook met een landelijke cateraar. Met elkaar vragen we dan aan de landelijke cateraar: kunnen jullie meer sturen op biodiversiteitsherstel? Omdat we een relatie hebben kunnen we makkelijk in gesprek over gezamenlijke ambities.”
“De deelnemers van het collectief hebben samen als doel gesteld om Nederlandse consumenten als het ware mooier te laten eten. Circulair inkopen laten werken in de praktijk, dus. We leren door te doen en delen kennis en ervaringen. Zo dragen we ons steentje bij aan toekomstperspectief voor agrariërs en de natuur in ons land. Als je daar ook ambities op hebt, klop dan bij ons aan. Met landelijke en regionale clusters kijken we hoe we met (lokale) boeren kunnen samenwerken.”
Tot slot heeft Rob nog een voorbeeld van een succesvol circulair project tegen voedselverspilling: De Verspillingsfabriek. Rob: “Daar maken ze soepen en sauzen van groenten die anders worden weggegooid, bijvoorbeeld kapjes van tomaten die niet op hamburgers pasten.”
