Circulariteit versnellen in de zorg: ‘Doe het niet alleen’
Circulariteit in de zorg krijgt steeds meer belangstelling en er worden al mooie stappen gezet. We spraken professor Erik van Raaij van de Erasmus University Rotterdam. Erik werkt nauw samen met partners zoals het Erasmus Medisch Centrum en TU Delft om duurzaamheid in de zorg te verbeteren. In dit artikel deelt hij zijn visie, inzichten, praktische voorbeelden en tips. Foto: Hans Tak.
Wat is circulariteit in de zorg?
‘Circulariteit in de zorg betekent dat we materialen en producten zo efficiënt en verantwoord mogelijk inzetten. Het houdt in dat we medische apparatuur langer gebruiken, en dat materialen hergebruikt, gerepareerd of gerecycled worden. Dit helpt om de uitputting van grondstoffen te voorkomen en vermindert de hoeveelheid afval die we produceren. Het belang hiervan wordt duidelijk als we naar de cijfers kijken: ‘in Nederland is de zorg verantwoordelijk voor 7% van de uitstoot van broeikasgassen en verbruikt ze 13% van alle grondstoffen. Vooral het intensieve gebruik van wegwerpmaterialen draagt hieraan bij. Elk jaar produceert alleen de zorg in Nederland al 328 miljoen kilo afval (Gupta, 2022).’
Waarom is circulariteit in de zorg zo belangrijk?
‘Voor elk nieuw apparaat of product worden opnieuw primaire grondstoffen gebruikt. Ze worden geproduceerd, ingekocht, gebruikt en uiteindelijk verbrand. Deze lineaire aanpak put niet alleen de grondstoffen uit, maar genereert ook enorme hoeveelheden afval. In ons onderzoek, zoals onder andere in het ESCH-R project, zoeken we naar manieren om waardevolle materialen in het systeem te behouden. Denk aan meer hergebruik en producten zodanig ontwerpen dat ze minder materialen verbruiken en langer meegaan. Hier zie ik heel veel kansen en mogelijkheden.’
Kun je een voorbeeld noemen?
‘In Nederland zien we al een groeiend aantal initiatieven om circulariteit in de zorg te bevorderen. Steeds meer zorgorganisaties nemen het voortouw en zetten concrete stappen richting een circulaire economie. Zo wordt er actief gewerkt aan het hergebruik van medische hulpmiddelen, het verlengen van de levensduur van apparatuur en het hergebruiken van onderdelen.
Een voorbeeld is de ‘Endo Cutter’. Dit apparaat wordt gebruikt bij operaties om via een klein gaatje in de buikwand weefsel te hechten of te snijden. Het bevat waardevolle materialen zoals plastic, roestvrij staal en elektronica. Toch wordt dit apparaat normaal gesproken na één keer gebruik verbrand. Gelukkig zijn er verbeteringen. Zo is er nu een organisatie die het plastic handvat schoonmaakt en vermaalt tot kunststof granulaat om er nieuwe plastic producten, zoals creditcards, van te maken. Dit is een stap in de goede richting, maar er gaat nog steeds veel waarde verloren. Er is nu ook een nieuwe variant van de Endo Cutter. Deze kan na gebruik worden gesplitst, zodat bepaalde onderdelen schoongemaakt en opnieuw gebruikt kunnen worden. Dit laat zien dat er veel creativiteit is om de zorg duurzamer te maken. Maar wij streven om grotere stappen te zetten om verspilling te voorkomen. We blijven zoeken naar manieren om nog meer waarde uit onze materialen te halen en zo bij te dragen aan een duurzame toekomst in de zorg’.
Wat maakt de zorg anders dan andere sectoren?
‘In de zorg gaan beslissingen vaker over leven en dood. Zaken als ‘steriel’, ‘veilig’ en ‘keuzevrijheid’ staan niet ter discussie, dit zijn randvoorwaarden. Daar heb je rekening mee te houden. Daarnaast is er in de zorg een sterke focus op kostenbeheersing. De zorgsector werkt met kleine marges. Er zijn vaak personeelstekorten, waardoor het werk efficiënt georganiseerd moet worden. Circulaire oplossingen mogen daarom geen extra belasting voor het personeel opleveren. Ook is de inkoop in de zorg erg versnipperd in Nederland, terwijl er grote leveranciers tegenover staan. Dat maakt het lastig om uniforme eisen te stellen en samen in te kopen. Deze unieke uitdagingen maken circulariteit in de zorg complexer dan veel andere sectoren, maar zeker niet onmogelijk. We zien volop kansen en mogelijkheden.’
Unieke uitdagingen maken circulariteit in de zorg complexer dan veel andere sectoren, maar zeker niet onmogelijk. We zien volop kansen en mogelijkheden.
Erik van Raaij
Hoe kunnen we binnen de huidige regelgeving stappen zetten in de zorgsector?
‘Regelgeving in de zorgsector bevordert vaak het gebruik van single-use disposables vanwege strikte veiligheidsnormen. Toch zetten we binnen deze kaders duurzame stappen door bijvoorbeeld protocollen te herzien. Om grotere stappen te zetten, is het nodig dat wij vanuit de ziekenhuizen meer gaan samenwerken om een gezamenlijke vraag naar duurzame oplossingen te creëren. In landen zoals Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk stellen centrale inkooporganisaties al duurzaamheidseisen aan leveranciers. Dit voorbeeld willen wij hier ook in Nederland gaan volgen door meer samenwerking en eenheid in onze vraag naar duurzame producten. Daarnaast nemen we actief deel aan beleidsvorming en lobbyen we voor regelgeving die duurzaamheid bevordert. Dit betekent samenwerken met regelgevende instanties en beleidsmakers. We willen verder kijken dan incidentele initiatieven. We willen veranderingen doorvoeren in de manier waarop we producten ontwerpen, gebruiken en afvoeren om de zorg toekomstbestendig en circulair te maken.’
Welke kansen zie je om de zorg meer circulair te maken?
‘We zien veel laaghangend fruit. Deze initiatieven zijn relatief eenvoudig. Mooie voorbeelden zijn het langer gebruiken van infuuslijnen en het verlengen van de levensduur van medische apparatuur.’
‘Om de zorg duurzamer en meer circulair te maken, kijken we in ons onderzoek onder andere naar hotspots: welke apparatuur en welke verbruiksmiddelen hebben een hoge milieu-impact en wat doen we daarmee? Er zijn verschillende plekken waar we kunnen ingrijpen om de zorg te verduurzamen. Zo kunnen we bij de inkoop van producten kiezen voor duurzamere oplossingen en we kunnen leveranciers stimuleren om andere businessmodellen aan te bieden. Ook kijken we naar protocollen en dagelijkse werkprocessen om te zien hoe we materiaalgebruik en afval kunnen verminderen. Tot slot kunnen we kijken naar zorgpaden, de stappen die een patiënt doorloopt, om deze efficiënter en duurzamer in te richten. Door op deze manieren in te grijpen, maken we de zorg stap voor stap duurzamer.’
Welk advies heb je voor inkopers?
‘Doe het niet alleen. Samenwerking is cruciaal voor verduurzaming, ongeacht de sector waar je werkzaam bent. Inkopers kunnen op meerdere niveaus samenwerken. Ten eerste is er behoefte aan horizontale samenwerking tussen inkopers onderling. In plaats van afzonderlijk vragen te stellen aan de industrie, kunnen we onze krachten bundelen om gezamenlijke vragen te formuleren die ons allemaal helpen duurzamer te worden. Daarnaast is samenwerking met leveranciers essentieel. Door middel van co-creatie kunnen we samen met leveranciers nieuwe, duurzame producten ontwikkelen. Ook is het waardevol om te leren van andere landen en sectoren. Kopieer wat anderen doen en trap niet in de val waarbij je alleen je eigen ideeën gebruikt.’
Kopieer wat anderen doen en trap niet in de val waarbij je alleen je eigen ideeën gebruikt.
Erik van Raaij
Als je verder vooruitkijkt, hoe zie je de toekomst?
‘Over tien jaar zou ik graag zien dat Nederlandse ziekenhuizen gezamenlijk optreden en single-use disposables zo veel als mogelijk weigeren. Dit vraagt om een sterke samenwerking. Het is ook belangrijk om te leren van andere landen en sectoren en best practices te kopiëren. Hierbij is het van belang dat er meer aandacht komt voor opleidingen en training op het gebied van duurzaamheid en circulariteit, zodat zorgprofessionals beter in staat zijn om duurzame keuzes te maken. Uiteindelijk willen we een balans vinden tussen zorgkwaliteit, duurzaamheid, veiligheid, werkdruk en kosten, en dit integreren in de besluitvorming binnen de zorgsector. Met de juiste samenwerking en bewuste keuzes kan de zorgsector duurzamer worden zonder in te leveren op kwaliteit of veiligheid. Circulariteit in de zorg is niet alleen een wens, maar een noodzakelijke stap richting een toekomstbestendige en verantwoorde zorg.’
