Circulaire verdienmodellen als versneller voor de circulaire economie

Naast circulaire producten, zijn er ook circulaire verdienmodellen. Deze stimuleren producenten om circulair te handelen. Zo’n verdienmodel is een handig middel, maar zeker geen doel op zich. Het is namelijk niet voor elke productgroep of organisatie geschikt. Maar wanneer het wél past, kan het precies de juiste prikkel zijn om de circulaire economie een flinke impuls te geven. 

Circulaire verdienmodellen
Bij een circulair verdienmodel kopen eindgebruikers geen producten, ze betalen alleen voor de diensten ervan. Dit noemen we ook wel product-as-a-service. Een circulair verdienmodel stimuleert producenten om circulair te ontwerpen en produceren. Immers: als producten van jou blijven, wil je dat ze zo lang mogelijk meegaan. Op die manier komt functionaliteit weer boven prijs te staan.

Soorten circulaire verdienmodellen

Er zijn verschillende circulaire verdienmodellen. Deze vier zien we het meest: 

• Pay-per-use: Je betaalt per keer dat je het product gebruikt. Bijvoorbeeld bij een deelauto, waarbij je alleen betaalt voor de rit die je rijdt. 
• Verhuur: Als je het ‘gebruik’ niet goed kunt bepalen (hoelang, hoeveel), is verhuur een logischere keuze. Denk aan een ladder bij de bouwmarkt. 

• Koop-terugkoop: Bij verhuur financiert de producent het product zelf voor. Soms kan of wil een producent dit niet doen. Dan is koop-terugkoop een mogelijkheid. De gebruiker koopt het product, met de garantie dat de producent het op een bepaald moment weer terugkoopt. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij tapijttegels. 
• Lease: Wanneer een gebruiker de koop zelf niet kan of wil financieren, is leasen met een externe financier mogelijk. Dit zie je onder andere bij vorkheftrucks voor de zakelijke markt. 

In de praktijk zien we dat de term product-as-a-service als verzamelnaam wordt gebruikt voor pay-per-use, verhuur en lease. Koop-terugkoop wordt als een apart verdienmodel gezien. 

Circulair verdienmodel vaak nog duurder

Theoretisch klinken circulaire verdienmodellen ideaal. Waarom is het circulaire verdienmodel dan nog niet overal ingevoerd? “De ongemakkelijke waarheid is dat aankoop van een product op dit moment nog vaak goedkoper is dan een huur- of leaseconstructie,” stelt Marijn Polet, expert op circulaire verdienmodellen bij Copper8 – adviesbureau in duurzaamheid.

“Als gevolg van onze fiscale spelregels heeft een circulair model een hoger risicoprofiel dan traditionele verkoopmodellen. Daardoor is een circulair model financieel vaak minder aantrekkelijk voor de producent. En dat leidt weer tot een hogere productprijs voor de klant.” 

Marijn Polet, expert circulaire verdienmodellen bij Copper8

Dat heeft verschillende redenen: 

• Het product moet op de balans van de producent blijven staan. Daardoor heeft deze meer financiering nodig. 
• Contracten zijn vaak flexibeler, waardoor de totale contracttermijn – en daarmee de terugverdientijd – onzeker is. 
• De producent verdient de inkomsten niet in één keer, maar verspreid over de tijd. Terwijl hij de voorfinanciering voor het product wel in één keer volledig moet regelen. 

Iets anders om rekening mee te houden als producent: je levert niet alleen meer producten, maar bent ineens ook een serviceorganisatie. Je moet je bedrijf anders inrichten en zo’n verandering kost tijd en energie. 

Argument vóór een circulair model: ontzorgend 

Bedrijven die een circulair verdienmodel initiëren, doen dat vooralsnog dus om andere redenen dan financiële winst. “We zien dat as-a-servicemodellen juist werken vanwege het ontzorgende karakter,” licht Wouter de Wolf toe, marketing manager van Signify – bekend van light-as-a-service.  

“Klanten willen vooral ontzorgd worden. Duurzaamheid speelt daarbij een minder sterke rol, al kunnen de hogere duurzaamheidsprestaties de uitrol van het model wel versnellen.” Een circulair verdienmodel is alleen geen garantie op een hogere duurzaamheidsprestatie. “Het zorgt vooral voor de juiste prikkels om op termijn duurzamer te gaan werken,” stelt Wouter. 

Voorbeelden van circulaire verdienmodellen voor consumenten zijn Auping – dat bedden least via Bedzzzy – en Mud Jeans, die haar broeken verhuurt. 

Interesse groeit in bepaalde sectoren 

Circulaire verdienmodellen brengen voors en tegens met zich mee. Al lijken de voordelen het toch langzaam te gaan winnen van de nadelen, want de interesse voor circulaire modellen groeit. Zowel vanuit publieke als private partijen. 

“Bij Signify zien we momenteel bijvoorbeeld een sterke toename in circulaire uitvragen voor straatverlichting,” vertelt Wouter. “Grappig genoeg komen die momenteel vooral vanuit België. Waar Nederland de afgelopen jaren vooropliep, zien we de vraag nu ook in andere landen toenemen.” 

In Nederland was Schiphol een van de eerste partijen die light-as-a-service inkocht. Recente voorbeelden uit een andere sectoren zijn: 

• huur van meubilair voor thuiswerkplekken van PwC-medewerkers 
• lease van meubilair voor het kantoor van de provincie Noord-Brabant 

Waar je als opdrachtgever op moet letten 

Werken met een circulair verdienmodel heeft niet alleen impact op producenten. Ook opdrachtgevers moeten rekening houden met dat inkopen met een circulair verdienmodel anders is dan op de traditionele manier.  

• Een circulair verdienmodel past niet bij elke productgroep en organisatie. 
  “Producten met een levenscyclus tussen de 3 en 15 jaar lenen zich er het beste voor,” legt Marijn uit. “Denk daarbij aan meubilair, IT of verlichting. Ook is een circulair verdienmodel makkelijker bij roerende goederen. Bij onroerende goederen, zoals gebouwen, loop je snel tegen juridische barrières rondom eigenaarschap aan.” 
  
• Je moet anders kijken naar kosten. 
  In plaats van één keer te investeren – met daarna kosten voor energie of onderhoud – betaal je periodieke servicekosten. Daarbij is een circulair verdienmodel over de hele levenscyclus op dit moment vaak nog duurder. Toch zijn er opdrachtgevers die hiervoor kiezen. Wouter: “Bij een circulair model wordt een opdrachtgever ontzorgd. Dat kost soms meer, omdat een as-a-servicemodel ook de risico’s afkoopt.” 
  
• Je krijgt een uitgebreider contract met andere voorwaarden. 
  Bij een circulair verdienmodel is de totale oplossing complexer. Dat wordt weerspiegeld door de bijbehorende contracten en voorwaarden. Het advies van Wouter? “Om dit goed vorm te geven, moet je intern meer mensen betrekken.” 

Praktische adviezen voor opdrachtgevers 

Door als opdrachtgever te kiezen voor inkopen met een circulair verdienmodel, kun je de transitie naar de circulaire economie een zetje geven. Deze drie tips van Marijn en Wouter helpen je op weg: 

1. Kies voor het circulaire verdienmodel dat het beste past bij jouw organisatie en de betreffende productgroep. 
   Gebruik bijvoorbeeld de circulaire verdienmodellen-trap om hiervoor de beste keuze te maken. Let op, een circulair verdienmodel is niet altijd de meest logische keuze. 

2. Kijk ook naar andere manieren om circulariteit mogelijk te maken. 
   Met alléén circulaire verdienmodellen komen we er niet. Bedenk daarom ook wat je nog meer kunt doen. Denk aan afspraken over onderhoud, reparatie en technische eisen om de levensduur van het product te verlengen en hergebruik mogelijk te maken. 

3. Vraag expliciet een as-a-service-model uit als dat je wens is. 
   Maar onthoud dat het een middel is, geen doel. Misschien past het niet bij je organisatie. Zoek in dat geval naar alternatieven om een product zo circulair mogelijk in te kopen. Ook zonder as-a-service-modellen kun je circulaire stappen zetten (zie tip 2)! 

Meer weten over hoe je een circulair verdienmodel toepast? Check het Stappenplan Circulair Inkopen.